Tèarmann Nàdair Nàiseanta Choire Fiadh - bileag an luchd-tadhail

Tha an ceum a Choire Fiadh a’ dol tro choille obrach a chaidh a chur ann an 50an agus 60an na naoidheamh linn deug airson fiodh agus tha e fo stiùireadh Coimisean Coilltearachd na h-Alba an-diugh airson iomadachd nas fharsainge de spèiseasan chraobhan a bhrosnachadh agus bith-àrainnean so-sheasmhach a chruthachadh. Chì thu giuthas-Sitka, giuthas-Albannach, learag agus craobhan leathann-dhuilleach mar a’ bheithe ri taobh uillt is aibhnichean na coille.

Cùm sùil airson lusan na coille agus fungasan dathach as t-fhoghar is tu a’ coiseachd tron choille. Ma dh’fhanas tu sàmhach, dh’fhaoidte gum faic thu fiadh-bheatha an seo mar fheòragan-ruadha, ruadh-bhuic, goibhnean-uisge agus cam-ghoban. Tha puist fiosrachaidh ri taobh a’ cheuma a dh’innseas dhut mu chuid dhe na rudan a tha ri fhaicinn air an t-slighe a Thèarmann Nàdair Nàiseanta Choire Fiadh.

Cathraichean fhuamhairean air an snaidheadh le deigh

Aig deireadh linn na deighe mu 12,000 bliadhna air ais, bha eigh-shruth bheag an seo ann an Coire Fiadh. Nam biodh tu a’ coiseachd tro Choire Fiadh an uair sin, bhiodh feum agad air ròpannan, tuaghan-deighe agus cramponaichean, fiù am meadhan an Iuchair.

’S e an eigh-shruth a chladhaich coirean domhain Choire Fiadh agus Choire an t-Searraich is e a’ dol leis an leathad.

Thachair an aon rud air feadh a’ Mhonaidh Ruaidh agus chì thu rudan eile a shnaidh na h-eigh-shruthan ann an Tèarmann Nàdair Nàiseanta Chreag Mèagaidh, Shliabh Muileann Dùnaidh, Inbhir Fhèisidh agus na h-Innse Riabhaiche.

Eigh-shruthan a ghluais an talamh

Thàinig am Monadh Ruadh gu bith san iar-thuath air Gleann Dol nuair a dh’èirich an t-uabhas de chreag leaghta (magma) o bhroinn na talmhainn an àirde. Stad e mu 6km fo uachdar na talmhainn agus dh’fhàs am magma fuar agus cruaidh an uair sin agus nochd a’ chlach-ghràin sin na milleanan de bhliadhnaichean an dèidh sin an cois bleith na talmhainn nas buige os a chionn leis an uisge, reòthadh agus deigh. Chithear a’ chlach-ghràin chruaidh seo air mullach nam beanntan an-diugh.

Thàinig na h-eigh-shruthan a-nuas tron ghleann an uair sin rè linn na deighe, a’ togail creagan agus a’ cladhach na talmhainn foidhpe, a’ cruthachadh a’ ghlinn car mar a tha e an-diugh. Nuair a leagh an deigh, theich na h-eigh-shruthan suas gu na coirean, a’ fàgail fuigheall creagach a lìon ùrlar a’ ghlinn.

Mar a dh’fhàs aimsir na h-Alba nas blàithe, leagh an eigh-shruth ann an Coire Fiadh agus dh’fhàg e na tuim àraidh a tha fon fhraoch an-diugh. Cùm sùil air an son is tu a’ coiseachd suas an coire.

Ma choimheadas tu sìos o mhullach a’ choire, chì thu gu bheil na tuim seo ann am pàtran de dh’iomairean a chomharraicheas mar a leagh eigh-shruth Choire Fiadh ceum air cheum, a’ fàgail iomair na dèidh aig gach ceum a ghabh e air ais. ’S e morain seacaidh a chanar ri seo.

Luchd-tàrsainn Artaigeach

Chan e àite-fuirich socair sèimh a th’ ann an Tèarmann Nàdair Nàiseanta Choire Fiadh ach beinn gharbh. Tha dòighean sònraichte aig na lusan agus na beathaichean a tha beò an seo air an seas iad ris an aimsir fhuar. Chan eil mòran àitichean sa Mhonadh Ruadh far a bheil sreath de chreag làn de bheathachadh, mar shiosta hornblende, a’ cruthachadh ùir a tha air leth math do lusan Artaigeach agus Ailpeach ach seo aonan dhiubh.

Sàbhailidh craiceann tiugh ’s casan ròmach do bheatha ma dh’fhaoidte

Leis a’ ghaoth gharbh agus solas làidir na grèine an seo, dh’fhàgadh sin na duilleagan aig lusan àbhaisteach seargta tioram. Tha duilleagan tiugha leathrach aig clach-bhriseach an t-sneachda agus lus nan laoch a ghlèidheas an t-uisge na bhroinn. Agus tha na cuiseagan is duilleagan aig bliochd-peasair Ailpeach còmhdaichte le fuilt bheaga gheala a thilleas solas cruaidh na grèine is a ghlèidheas breath de dh’adhar tais mun cuairt air an lus.

Fuirich gu h-ìosal ’s na tog do cheann

Gu h-àrd sna beanntan, far am bi gaoth fhuar reòthte a’ sèideadh, sin far a bheil dachaigh nan craobhan beaga cama lùbte. Cha do mhair an oir seo de chraobhan air a’ chuid as motha de bheanntan ann an Alba ach ’s ann an Coire Fiadh agus Coire an t-Searraich far a bheil a’ chuid as motha dhen t-seileach-olach agus dhen t-seileach-chlùimhteach air fhàgail. Cha tog na seilich phrìseil seo an cinn gu h-àrd idir is iad a’ fàs dlùth ris an talamh a sheachnadh nan sgalan as gairbhe.

Toiseach tràth

Chan eil ràith an fhàis fada àrd sna beanntan idir. Bidh a’ chlach-bhriseach purpaidh fo bhlàth fiù mus bi an sneachd air fad air leaghadh, a’ dèanamh cinnteach gum bi na sìl aige abaich mus tig crìoch air an t-samhradh.

Glèidhte ann am mòine

Nuair a theich an eigh-shruth, dh’fhàg e lochain a lìon le mòine fhìnealta thairis air an 11,000 bliadhna a dh’aom. Laigh poilean chraobhan, phreasan is lusan eile sa mhòine a dh’fhàs mean air mhean thairis air iomadh samhradh.

Rinn luchd-saidheans mion-sgrùdadh air a’ mhòine agus dh’innis am poilean a bha an sàs na broinn dhaibh dè na lusan a b’ àbhaist a bhith a’ fàs ann.

Tha an rannsachadh seo ag innse dhuinn gun robh badan de sheileach is aiteann ìseal agus badan beaga de choilltean beithe agus calltainn a’ fàs agus giuthas, darach, leamhan is feàrna an siud ’s an seo.

Tha lusan Ailpeach – an t-adhbhar ’s gu bheil an coire fo dhìon an-diugh – air a bhith an seo gu buan o dheireadh linn na deighe mu dheireadh. Tha mòran ann dhiubh nach eil a’ fàs ach air stallachan agus ann an claisean nach ruig na fèidh.

Aon dhe na h-àitichean fiadhaich mu dheireadh ann am Breatainn

Tha am poilean ag innse dhuinn gun robh Coire Fiadh am measg nan àitichean mu dheireadh a thàinig fo bhuaidh dhaoine. Cha tàinig atharrachadh mòr air na lusan a chòmhdaich an coire iomallach seo gu nàdarra fad 11,000 bliadhna.

Ach thàinig an dà latha air mu 200 bliadhna air ais. Cha mhòr ’s gun do dh’fhalbh a’ choille air fad agus leudaich raon an fheòir. Ged a bhiodh iad pailte roimhe air feadh a’ choire, cha robh sgeul air cuid a lusan ach anns na claisean cumhang a-nis.

B’ e sin àm nan caorach mòra agus thàlaidh an talamh-feòir barrachd fhiadh ann. Cha do sheas craobhan òga agus lusan maotha uiread a dh’ionaltradh. Dh’fhàs a’ choille ach mhair an seileach-olach agus badan de lusan a tha gu math ainneamh an-diugh anns na claisean agus air na pallachan nach ruig beathaichean.

Tha sinn a’ cumail smachd air àireamh nam fiadh ri linn sin an-diugh, airson lusan is bith-àrainnean sònraichte Choire Fiadh a dhìon agus tha feansa ann a dhìonas na h-àitichean as cudromaiche far a bheil na seilich bheaga a’ fàs.